Souk Sava sonras nc dnya sava senaryolarnda barol verilen in’i evreleyen blgelerde dengelerin korunmas aslnda uluslararas istikrarn da sigortas konumunda. Bu nedenle Ukrayna ile Rusya arasnda mkemmel olmasa da kabul edilebilir ve srdrlebilir bir bara ulalmas ve byle bir barn inas iin tm dnyann gayret gstermesi atlabilecek en doru adm.
Mehmet Yahya iekli/ Yazar
kinci Dnya Sava’ndan beri nc dnya sava ile ilgili tahayyllerin, kurgularn, deerlendirmelerin retildii sylenebilir. Tarihsel olarak kimileri iin Kore Sava, kimileri iin Kba Fze Krizi veya daha nce gereklemi olan Berlin Ablukas gibi olaylar nc bir dnya savann her an balayabilecei dncelerini beslemiti. Bata SSCB ile “Bat” arasnda geebilecei ngrlen sava senaryolarnn taraf olan Sovyetler, yklmas ile yerini 1990’larda in’e brakt. Yine ayn dnemde medeniyetler atmas gibi safsatalar ortaya atlmsa da dnyay dinler aras savala ekillendirebilecek veya nc dnya savana temel olabilecek bir niteliine sahip olmayan bu fikirler insanln ortak vicdanna arpp paraland. Gncel olarak ise Ukrayna Sava ve bu savata Rusya’ya kar NATO lkelerinin ekseriyetle taknd tutum yeni bir dnya savann Avrupa’nn dousunda kma ihtimalini yeniden akllara getirmekte.
Dnya savana dnmeyen Souk Sava
nc dnya savann ne zaman ve nerede balayaca tartmalar sredursun, bir nkleer sava hatta bir nkleer kyamet olabilecei gerei yarm asrdan uzun zamandr insanln zerinde “Demokles’in klc” gibi sallanyor. Filhakika Souk Sava’n ikinci yarsna damga vuran nkleer dehet dengesi (karlkl kesin imha) muhtemelen Souk Sava’n nc dnya savana dnmemesinin nemli sebeplerinden biriydi. Yine de Souk Sava’n ileriki yllarnda da dnya savana ok yaklalan anlar olmutu. Bu erevede bilahare aa kan bilgiler nda, iki kritik olay ile 1983 nemli bir yl olarak ne kyor. O yl gerekleen byk NATO tatbikatnn (Able Archer) SSCB tarafndan gerek sava hazrl olarak deerlendirilmesi ve ayn yl Sovyet “Oko” erken uyar sistemlerinde yaanan teknik soruna bal olarak ABD’nin nkleer fzeler ateledii uyarsnn alnmas, dnyann son 50 ylnda yeni bir byk savaa en yakn olduu anlar olarak grlebilir.
Souk Sava srasnda nc dnya sava beklentisi iki admda bir nkleer sava beklentisi ile btnleti. nce 1949’da SSCB’nin de nkleer silahlar retip denemesi, ardndan 1957’de ise Sputnik Yapay Uydusunun frlatlmas ile Sovyetlerin ABD’ye ulaabilecek fze sistemleri retebildiinin aa kmasna bal olarak nkleer tehdit mutlak bir geree dnt. Artk savan sadece cephe lkelerinde veya cepheye yakn ehirlerde olup bitecek bir olgu olmad, dnyann iki kutbunun da birbirine kar dokunulmaz bir blgesi olmad aikr olmutu. Tm krizlere, rekabete, gerginliklere ve veklet savalarna ramen Souk Sava byk bir scak savaa dnmeden sona erdi.
NATO ile Rusya arasndaki denge
Souk Sava’n son yllarna ait genel istatistiki verilere gre, SSCB ile onun uydusu konumundaki Polonya, Romanya, ekoslovakya gibi devletleri bir araya getiren Varova Pakt’nn toplam nfusu 400 milyon kadard. NATO lkelerinin toplam nfusu ise 600 milyon civarndayd. NATO lkelerinin iktisadi bykl de Dou Bloku’nun ok stndeydi. Buna karlk SSCB savunma harcamalarna daha byk oranda pay ayrarak Bat’y dengelemeye alyordu. Daha ok sayda tank ve askeri Avrupa snrnda tutarak kendini, daha gl hasm karsnda gvene almak istiyordu. Hakeza yine SSCB daha fazla nkleer silaha sahipti.
Souk Sava’n ardndan SSCB’nin dalan 15 parasndan biri olan Rusya, baz eski SSCB yesi lkelerle “Kolektif Gvenlik Anlamas rgt” (KGA) ad altnda yeni bir askeri ittifak kurdu. Bu yeni ittifak eski Varova Pakt bir yana, SSCB’nin bile ancak bir ksmna tekabl ediyordu, stelik yeni iktisadi yap eskisi gibi devasa miktarda kaynan askeri harcamalara ayrlmasna izin vermiyordu. Bugn KGA’nn toplam nfusu 200 milyonu bile bulmuyor. NATO ise Souk Sava’n ardndan muvazzaf asker saysn azaltsa da ittifakn geniletti, yeni sler ve yeni teknolojik ara gere ile ok daha baskn bir g haline geldi.
Bir milyara yaklaan bir nfus ve dnyann toplam iktisadiyatnn yzde 45’ini bir araya getiren bir NATO, artk ne insan gc, ne iktisadi olarak Rusya ve KGA ile mukayese edilemeyecek byklkte. Muvazzaf asker says grece az Avrupal NATO lkeleri karsnda Rusya’nn “idare etmeye” alt nicelik de ilerleyen teknoloji karsnda nemli lde modernizasyon faaliyetlerinin gerisinde kald. Evet, Rusya’nn elinde eitli alanlarda ileri teknoloji silahlar var fakat btn silahl kuvvetlerinin ABD veya NATO kadar gelimi tehizatla donatldn sylemek mmkn deil. Bilhassa komuta kontrol ve muhabere gibi sistemlerde ABD ve NATO’nun devasa yatrmlar var. Bu gibi baz alanlarda aradaki uurum mukayese gtrmeyecek kadar ok byk.
2020’li yllar itibaryla Rusya (KGA) ile NATO arasnda bir askeri rekabetten bahsetmekten vareste, tek bana ABD’nin toplam askeri kapasitesi bile Rusya (KGA) karsnda ok baskn durumda. Oysa mttefikler hesaba katlmadnda 1990’da SSCB nfusu(293 milyon) ve asker says, ABD nfusunun (250 milyon) ve asker saysnn stndeydi. Byle bir denklemde NATO ve KGA arasnda kitle imha silahlar hari olmak zere bir “nc dnya sava” yaanabileceini, bu lekte bir atmann yrtlebileceini sylemek g. yleyse mevcut durumda Ukrayna’daki atmann bir nc dnya savana evrilmesi nasl mmkn olabilir?
Ukrayna’da Doabilecek nc Dnya Sava
in veya Hindistan gibi byk bir gcn, NATO ile kapsaml bir mcadelede yetersiz kalacak bir Rusya’nn yannda savaa girmesi ihtimalinin imknsza yakn olduu kabul edilirse, kaybetmeye mahkm olan taraf ya konvansiyonel silahlarla parampara olacak veya nkleer silahlar kullanmaya mecbur kalacaktr. Nkleer silahlarn kullanm ilk bata ktalar aras balistik fzelerden balamayabilir, ilk aamada cephede stnlk salanmas iin snrl nkleer sava uygulanmas sz konusu olabilir. Bu da kendi iinde bir doa felaketi barndrmann yannda yine kolaylkla kresel bir nkleer savan balangcna dnebilir.
Rusya’nn askeri g bakmndan Sovyetler Birliinin adeta glgesi olduunu sylemek, onun gsz olduu veya kolayca yenilebilecei anlamna gelmemektedir. 140 milyonu aan nfusu ve ka lkenin ordusunu donatacak miktarda eski fakat az ok ie yarar askeri tehizat yedekte bulunan bir lkeyi igal etmek yenilir yutulur bir lokma deil. Hakeza tarihte emsali grlm bir vaka da deil. Yakn gemite Irak’ta ve Afganistan’da olduu gibi ynetimi devirip bakenti ele geirip kendine mzahir yeni bir idare kurma giriimini tekrarlamak, sz konusu olan dnyann en byk nkleer gc saylan Rusya ise olacak i deil. Rusya’nn milli g unsurlar, karsnda dnya tarihinde grlmemi bir ittifak olsa da nemli bir direni kapasitesi sunuyor.
ler bir dnya savana srklendikten sonra Rusya’da sava kart birilerinin iktidara geip geri adm atmas yllardr beslenen Rus milliyetilii sylemleri karsnda olduka zor. Hasmlar tarafndan Rusya’y yenmek iin 40 farkl plan yaplabilir fakat o byk nkleer silah yna Moskova’nn emrinde durduka her riskli adm nkleer silahlarn tetii zerindeki basky artracaktr. Konvansiyonel savata veya bir sava uzun sre srdrmede denk kabiliyete sahip olmayan fakat esasl bir nkleer g olan kuvvetli hasmlar arasndaki ak bir atmann nkleer savaa dnme ihtimali ok daha yksek.
Bugne kadar Ukrayna’nn mttefikleri tarafndan Rusya’nn dorudan hedef alnmamas ite tam da bu noktaya, nkleer tehdide dayanyor. Bununla birlikte savata ilerin kontrolden kmas veya atmann genilemesi hi de imknsz deil. stelik Dou Avrupa’nn dou ucundaki bu sregelen istikrarszlk blge d glerin de buraya daha fazla kaynak aktarmasn getirirken, Gneydou Asya’daki ve Asya’nn baka blgelerindeki g dengesini de bozma ihtimalini douruyor. Souk Sava sonras nc dnya sava senaryolarnda barol verilen in’i evreleyen blgelerde dengelerin korunmas aslnda uluslararas istikrarn da sigortas konumunda. Bu nedenle Ukrayna ile Rusya arasnda mkemmel olmasa da kabul edilebilir ve srdrlebilir bir bara ulalmas ve byle bir barn inas iin tm dnyann gayret gstermesi atlabilecek en doru adm.