Eyll ay itibariyle baz etkisinin de desteiyle yllk enflasyondaki dn, enflasyon beklentilerini daha fazla palamas ve fiyatlama davranlarnn normallemesi ihtimali olduka yksek. Bu srete not artrmlarnn da denkleme girmesiyle birlikte belki de son 100 yln en byk yabanc sermaye giriine ahitlik edebiliriz.
Dr. Bahadr ldokuz/ Yazar
Trkiye son 20 ylda birok alanda geliim ve ilerleme gsterirken belki de en byk geliimi mali politikalar alannda hayata geirdi.
90’l yllarda haber kanallarnda ska dile getirilen KT zararlar ve tutturulamayan mali denge, son 20 yln belki de en nemli kazanmlar arasnda.
Her ne kadar zellikle son 5 ylda kamu maliyesinde ve makroekonomik grnmde baz aksaklklar olsa da bu durumu, yurtdndan bamsz bir ekilde yorumlamak objektif bir yaklam olmayacaktr.
Korona sonras yaanan tedarik zinciri problemleri, Rusya-Ukrayna sava ve son olarak srail katliam ve sekteye urayan dnya ticareti kresel enflasyondaki ykselii tetikleyen unsurlar olarak karmza kt.
Bu unsurlar ayn zamanda daha byk bir plann paras olarak karmza kyor.
sterseniz sreci kronolojik olarak tekrar ele alalm.
NATO toplantsnda in’in hedef gsterilmesi sonras tm dnyann ilgisi bir anda sahnelenen Rusya-Ukrayna savana evrildi. Bu sava iki trl ABD’ye hizmet etti:
1- Rusya sava sonras uygulanan ambargolarla Rusya zerinden in mallarnn AB’ye ihracatnn n alnm oldu. Ayrca in’in dnya ekonomisinin lideri konumuna ykselmemesi iin, ip piyasasnda hatr saylr bir yere sahip olan Tayvan sorunu gndemde tutuldu. Bu sayede Tayvan’ koruma grevini stlenen ABD, bir yandan in’in blgede askeri olarak stnlk salamasn engellerken dier yandan deniz ticareti stnde kontrol salamay amalad. Buna ek olarak ABD tarafndan uygulanan ithalat kstlamalar ve vergi artlar ise in bymesini basklamak iin kullanlyor. Srece AB’nin de dahil olmas ve Hindistan’n in’e alternatif retim ss olarak belirlenmesi de ABD’nin dnya ekonomik liderliini brakmamak iin elinden geleni yapacan gsteriyor.
2- Rusya-Ukrayna savayla birlikte artan gda ve enerji fiyatlar ise baka bir amaca hizmet etti. Artan kresel enflasyon sayesinde 2021 ylnda geici olarak nitelendirilen enflasyon, FED’in faiz oranlarn tarihi yksek seviyelere karmasyla birlikte in’de finansal alkantlara neden oldu. Bu durum emlak devi Evergrande’nin batmasyla sonuland.
ABD senatosundan 96 milyar USD tutarndaki yardm paketi Ukrayna, srail ve Tayvan arasnda bltrlrken ABD, mali genilemeye devam ediyor. ip yatrmlar iin 240 milyar USD bte ayrlrken Nvidia gibi irketlerin AI-yapay zeka teknolojisine ynelik rettii iplerin ithalatnn yasaklanmas da ABD’nin tekrar retim ekonomisine dnmek iin verdii abann bir dier gstergesi olarak karmzda.
srail’in desteklenmesi sonucu sekteye urayan deniz ticaret yolu, Rusya zerinden ihracat yapamayan in’i kuak-yol projesini hayata geirmek iin zorluyor. Blgedeki artan belirsizlik ise bu projenin hayata gemesini zorlatryor.
Peki Trkiye bu denklemde nerede yer alyor?
AB bu srete belki de en fazla zarar gren payda olarak gze arpt. ABD-ngiltere nclnde hayata geirilen bu plan, arz ynl oklara daha ak olan AB ekonomisini resesyonun eiine getirirken, AB liderlerinin grece pasif kalmas ise AB’nin eski ekonomik gcn yitirmesine sebep odu.
Artan navlun maliyetleri de gzetildiinde AB iin, in’e alternatif en mantkl destinasyon Trkiye olarak gze arpyor. Avrupa’dan in’e kadar bu kadar geni yelpazede retim yapan baka bir lke olmamas ise bu durumun en byk sebebi.
Bu durum hem Avrupal irketler hem de Trkiye’de retim yaparak AB pazarna daha rahat girmek isteyen in firmalar iin olduka cazip bir frsat sunuyor. Trkiye’nin gen nfusu ve tketim alkanlklar da yabanc firmalar iin bir cazibe merkezi olmasn salayan dier faktrler.
Buna ek olarak yenilenebilir enerji kapasitesi ve 2027 ylnda ngiltere nclnde yrrle girecek olan snrda karbon vergisi dolaysyla ciddi bir frsat penceresine sahibiz. Ana ihracat pazarmz olan AB lkelerine, bugn d ticaret konusunda rekabet halinde olduumuz birok lke ve biz snrda karbon vergisiyle kar karya kalacaz. Karbon borsalarnn kresel ekosistemde yava yava yerini almaya balad bu srete Trkiye, gerek GES yatrmlar gerekse bu yatrmlardan elde edilecek karbon sertifikalar yoluyla “piyasa yapc” rol stlenebilir. zellikle gneli gn saysnn Avrupa’nn olduka zerinde olmas ve GES’leri cazip yatrmlar haline getirirken, retilecek karbon sertifikalar ise dnya ticaretindeki paymz artrma potansiyeline sahip.
Gayrimenkul yatrm fonlarna ynelik yasal altyap almalar ise gerek kentsel dnm iin gerekli finansmann bulunmas gerekse yabanc yatrmc giriini hzlandrmas asndan olduka nemli. Yasal dzenleme sonras fonlar araclyla blok baznda bina yenilemelerinin yerini ok daha byk boyutta yaam alanlarnn inas alrken; yeni projelerle birlikte hem konut fiyatlarndaki artn n alnm olacak hem de konut piyasasna duyulan yabanc talebinin tekrar canlanmas salanacak.
Ksa vadede bizi ne bekliyor?
Ksa vadede ekonomi ynetimi uygulad politikalar meyvesini vermeye devam edecektir. Gerek lke risk primi olan CDS seviyesindeki gerileme gerekse arka arkaya gelen not artrmlar ve uluslararas finans kurumlarnn Trkiye ile ilgili pozitif raporlar ksa vadede yabanc giriinin devam edeceini ortaya koyuyor.
Haziran aynda yksek olaslkla gri listeden kn gereklemesi ve uzun vadeli swap ilemlerinin almasyla birlikte yabanc yatrmc giriinin daha da artmas bekleniyor.
Yaz aylar sebebiyle artan turist says ve turizm gelirlerinin de etkisiyle ksa vadede dviz kurunda yukar ynl byk bir hareket beklenmiyor. Eyll ay itibariyle baz etkisinin de desteiyle yllk enflasyondaki dn, enflasyon beklentilerini daha fazla palamas ve fiyatlama davranlarnn normallemesi ihtimali olduka yksek.
Bu srete not artrmlarnn da denkleme girmesiyle birlikte belki de son 100 yln en byk yabanc sermaye giriine (ksa-orta-uzun tm vadelerde) ahitlik edebiliriz.
Ne yapmalyz?
Enflasyonla mcadele ve uygulanan politikalar finansal piyasalardaki belirsizlikleri azaltsa da yeni bir hikaye iin daha fazlasna ihtiya var.
Bu srete tm bakanlklarn enflasyonla mcadele noktasnda ekonomi ynetimine verecei destek ve hayata geirecei yapsal reformlar olduka nemli.
Bakanlklarn, ekonomi ynetimiyle sinerji ve koordinasyon iinde almas bir yandan enflasyonla mcadelenin sresini ksaltacak; dier yandan brokrasinin azaltlmas ve yasal erevenin sadelemesiyle, yurtii yatrmlarn artmas salanacak ve sistem iinde aksayan mekanizmalarn bertaraf edilmesi daha salkl bir ekonomik dnme olanak verecektir.
Zira Trkiye artk katma deerli retim yapma yolunda Ar-Ge yatrmlarna arlk veren bir lkedir. Savunma sanayisinde elde ettii bilgi ve birikimi retimin dier alanlarna aktarma aamasna gelmitir. Bu aamada fon girilerinin sadece finansal piyasalar vastasyla lkeye girmesi yerine, yabanc yatrmclarn zellikle talep ettii GES, kentsel dnm, kripto para piyasas ve benzeri birok alanda yasal erevenin yeniden dzenlenmesi gerekiyor.
Evrak toplama ve oklu onay mekanizmas, dnyann her yerinde yatrm itahn kapatmakta. Grece i yapma kolaylnn olduu lkelere ou zaman sermayenin katn grrz. Bu sebeple brokrasiyi azaltc yasal dzenlemeler, yatrm itahnn artarak devam etmesi asndan olduka nemli.
zetle amac her anlamda gelimi lke ligine ulamak olan lkemiz iin, yaadmz bu sre iinde her anlamda sistem iindeki aksaklklarn giderilmesi ve srdrlebilir yksek byme rakamlar asndan sistemin tekrar gncellenmesi gerekmektedir.