Yzyllar boyu Orta Asya’da kurulan Timurlular, Harzemahlar, aybaniler, Babrller devletleri ile 19. yzylda ar Rusyas tarafndan devrilen Buhara Emirlii, Kokand ve Hive Hanlklarna ev sahiplii yapan zbekistan, Sovyetler Birlii’nin dalmasyla 31 Austos 1991’de bamszln ilan etti.
zbekistan Yksek Konseyi, 31 Austos 1991’deki kararyla zbekistan’n Devlet Bamszl Yasas’n kabul ederek 1 Eyll’n “Bamszlk Gn” olarak kutlanmasn kararlatrd.
Sovyet dneminde adeta pamuk deposu olan zbekistan, bamszln kazanmasnn ardndan tarma dayal ekonomiden vazgeerek ekonomisini eitlendirmeye balad. lkede geleneksel tarm ve sanayinin yan sra otomotiv, elektronik, tekstil, konfeksiyon, dokuma, gda, eczaclk, kimya, metal, makine, seramik ve maden sanayisi gibi sektrler gelitirilerek ekonominin farkl alanlarnda atlmlar yapld.
Sahip bulunduu potansiyeli kullanmak amacyla tekstil sektrn gelitirmeye zel nem veren zbekistan, pamuk ihra eden lke olmaktan vazgeerek tekstil sektrnde nemli yatrmlar yapt. Bamszlnn ilk yllarnda tekstil rnleri ithal eden lke konumundaki zbekistan, bylelikle bu rnleri ihra eden balca lkelerin arasnda yer ald.
– MRZYOYEV, EKONOMK REFORMLAR, AIKLIK VE Y KOMULUK POLTKASIYLA YEN DNEM BALATTI
Eski Sovyetler Birlii’nden bamszln ilan ettii dnemde zbekistan’n banda bulunan Cumhurbakan slam Kerimov, 27 yl boyunca lkeyi ynetti. Bu dnemde kapal ekonomik politika izleyen Kerimov, lkesinin ekonomik adan yurt dna fazla almasn salayamad.
D politikada Rusya, in ve ABD gibi byk lkelerle mesafeli politika izleyen zbekistan, komu lkelerle ilikilerde snr sorunlar dahil baz skntlar yaad.
slam Kerimov’un Eyll 2016’da vefat etmesinin ardndan cumhurbakan seilen evket Mirziyoyev, ekonomik reformlar, diplomasideki aklk politikas ve iyi komuluk ilikileri gibi giriimleriyle lke tarihinde yeni bir dnem balatt.
Greve geldii ilk gnden itibaren d politikada aktif diplomasi izleyen Mirziyoyev, zbekistan’n komu lkelerle ilikilerini dzeltmeye alt ve snr sorunu dahil tm sorunlar zmeyi baard.
Eski Cumhurbakan Kerimov dneminde, en son 2001’de yaplan Trke Konuan Devletler Devlet Bakanlar Zirvesi’ne meclis bakan dzeyinde katlm salayan zbekistan, Mirziyoyev’in greve gelmesinin ardndan Trk Konseyine yeniden ilgi gstererek 2018’de Bikek’te yaplan Trk Konseyi toplantsna uzun bir aradan sonra ilk defa cumhurbakan dzeyinde katlm salad.
2019’de Konseye ye olan zbekistan, Kasm 2022’de yeniden yaplandrlan Trk Devletleri Tekilat (TDT) Devlet Bakanlar Konseyi Zirvesi’ne ev sahiplii yapt. yesi olduu uluslararas rgtlerin faaliyetinde de aktif ekilde yer alan zbekistan, Eyll 2022’de anghay birlii rgt () Devlet Bakanlar 22. Toplants’n tertip etti.
Mirziyoyev’in greve gelmesiyle, blge lkelerinin tamamyla ortak snrlar bulunan zbekistan, karlkl ibirliklerini gelitirerek taraflar arasnda gven ortamnn olumasna nemli katk salad ve Orta Asya Devlet Bakanlar stiare Konseyi’nin kurulmasna nclk etti.
– BAIMSIZLIK YILLARINDA GSYH 5 KAT ARTTI
Uluslararas finans kurulularnn gelecek 10 ylda dnyada en hzl byyecek lkeler arasnda gsterdii zbekistan, sahip olduu gen i gc ve zengin doal kaynaklarla son 10 ylda yllk ortalama yzde 6-8 bymesiyle dikkat ekiyor.
Eski Sovyetler Birlii dneminde, 1990’da 17,7 milyar dolar olan zbekistan’n gayrisafi yurt ii haslas (GSYH) bamszlk yllarnda 5 kat artarken lke GSYH’s 2023’te 90,8 milyar dolara ulat. 2016’da 24,6 milyar dolar olan d ticaret hacmi de son 7 ylda 2,5 kat artarak 2023’te 62 milyar 567 milyon dolar oldu.
Altn rezervleri bakmndan dnyada 4’nc, retimde de 7’nci srada yer alan zbekistan’da yllk 92 ton altn imal ediliyor. Uranyum rezervleri bakmndan da dnyada 11’inci, retiminde 7’nci srada bulunan lkede senede 4 ton uranyum elde ediliyor.
Dnyada en ok pamuk reten lkelerin arasnda yer alan zbekistan’da yllk ortalama 3 milyon ton ham pamuk imal ediliyor, tamamn lkedeki fabrikalarda ilemek amacyla 2020’den itibaren retilen pamuun ihracat tamamen durduruldu.
zbekistan hkmetinin son yllarda izledii aklk politikas, yatrm ortam ve turizm sektrn gelitirmeye ynelik att admlarla adndan sz ettirdi.
Bunun sonucunda 100’e yakn lkeye vize muafiyeti ve kolayl salayan zbekistan’a gelen turist says ve yabanc yatrm hacmi nemli lde art gsterdi. 2016’da yaklak 4 milyar dolarlk yabanc yatrm eken zbekistan, son 7 ylda bu rakam 5,5 kat artrarak 2023’te 22 milyar dolara kard.
Hkmet, turizm alannda da nemli admlar atarken bunun sonucunda 2016’da 2 milyondan fazla turistin ziyaret ettii zbekistan’a 2023’te 6,6 milyon turist geldi.
– TRKYE LE LKLER, YKSEK DZEYL STRATEJK ORTAKLIK SEVYESNE IKARILDI
Bamszln 31 Austos 1991’de ilan eden zbekistan ile, bamszlk kararn 16 Aralk 1991’de tanyan ilk lke olan Trkiye arasndaki diplomatik ilikiler, 4 Mart 1992’de kuruldu. 4 Mart’ta Trkiye-zbekistan diplomatik ilikilerinin tesisinin 32. yl kutland.
lkede ilk bykelilii aan Trkiye oldu. Trkiye’nin Takent Bykelilii Nisan 1992’de, zbekistan’n Ankara Bykelilii de Ocak 1993’te faaliyete balad.
zbekistan’n bamszlk ilannn ardndan geen 24 yl boyunca Trkiye ile ilikilerinde farkl nedenlerden dolay inili kl dnemler yaand.
Jeostratejik konumu, kkl tarihi, zengin kltrel deerleri, ekonomik potansiyeli, 37 milyonu aan nfusu ve Orta Asya’nn tm lkeleriyle ortak snrlarnn bulunmas nedeniyle blgenin kilit lkelerinden zbekistan ile Trkiye arasnda uzun yllar duraan olan ilikilerin seyri, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan’n Kasm 2016’da Semerkant’a yapt ziyaretle deiti.
Erdoan’n bu ziyaretinde zbekistan Cumhurbakan Mirziyoyev ile yapt grmeyle iki lke ilikileri canlandrld ve yeni bir dnem balad. Bunun ardndan Mirziyoyev, Ekim 2017’de Cumhurbakan sfatyla 21 yl aradan sonra Trkiye’yi ziyaret eden en st dzey zbek yetkili oldu.
ki lke cumhurbakanlar arasndaki yakn dostluk ve siyasi irade neticesinde ilikiler, 2017’de stratejik ortaklk seviyesine ykseltildi. Uzun yllardan beri yaplamayan Trkiye-zbekistan Karma Ekonomik Komisyon Toplantlar dzenlendi.
2018’de iki liderin bakanlklarnda Trkiye-zbekistan Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyi kuruldu. Konseyin ilk toplants ubat 2020’de Ankara’da, ikinci toplants Mart 2022’de Takent’te, nc toplant da Haziran 2024’te Ankara’da gerekletirildi.
Bamszlk yllarnda Trk vatandalarna vize uygulayan zbekistan hkmeti, ubat 2018 itibaryla Trk vatandalarna 30 gnlk vize muafiyeti getirirken bunun neticesinde iki lke vatandalar arasnda karlkl ziyaretler artt.
2016’ya kadar iki lke arasnda haftada 5 kez yaplan tarifeli uak seferleri haftada 90’a karld. 2016’ya kadar sadece bakent Takent’e sefer dzenleyen Trk Hava Yollar, bugn Semerkant, Fergana, Urgen ve Buhara’ya da uak seferleri dzenlemeye balad.
– TRKYE, ZBEKSTAN’IN EN BYK DRDNC TCAR ORTAI
Trkiye ile zbekistan arasndaki ticari ilikilerde de yeni bir dnem balarken 2016’da 1 milyar 242 milyon dolar olan ikili ticaret hacmi, 2023’te 3,1 milyar dolara ulat.
zbekistan’n d ticaretinde 2016 ncesinde ilk 5 lke arasnda yer alan Trkiye, geen sene yzde 5’lik pay ile Rusya, in ve Kazakistan’n ardndan lkenin drdnc ticari orta olarak kaytlara geti.
Geen yl zbekistan’n Trkiye’ye ihracat 1 milyar 248,5 milyon dolar, Trkiye’den ithalat da 1 milyar 851 milyon 200 bin dolar olarak hesapland.
Bugn 14 binden fazla yabanc sermayeli iletmenin bulunduu zbekistan’da Trk sermayeli 1883 iletme faaliyetini srdrrken Trkiye, Rusya ve in’in ardndan en ok irket kuran nc lke oldu.