srail’e silah ve dier askeri tehizat destei salayan bata ABD ve Almanya olmak zere ounluu batl nc devletler, uluslararas hukuk bakmndan, srail’in Gazze’de iledii sulardan sorumlu tutulabilir.
“Bat’nn srail’e silah destei” balkl dosya haberin drdnc blmnde AA muhabiri; devletlerin uluslararas hukukun aka ihlal edildii blgelere silah sevkiyatndan kanlmasna ilikin uluslararas hukuk bakmndan ykmllklerini, uluslararas szlemeler ve mahkeme kararlar zerinden derledi.
srail’e silah veren Hollanda, ngiltere, ABD, Kanada Danimarka ve Almanya’da hkmetler, Gazze’deki sular sebebiyle kendi yerel mahkemelerinde alan davalarla kar karya bulunurken, srail’e salad maddi destek sebebiyle Nikaragua’nn, Uluslararas Adalet Divan (UAD) nezdinde Almanya’ya kar at dava ile nc lkelerin de silah destekleri sebebiyle srail’in iledii sulardan sorumlu tutulabileceini gsteriyor.
Yerel mahkemelerdeki davalar ve UAD kararlar; Kanada, spanya ve Hollanda gibi lkelerin srail’e silah ihracatna ilikin politikalarnda deiiklie neden olurken; ABD, Almanya ve ngiltere’nin, UAD kararlarna ramen srail’e silah desteinde ciddi deiikliklere gitmedii grlyor.
NC DEVLETLERE TRAKTEN DAVA AILABLYOR
UAD, Bosna Hersek’teki Srebrenitsa Soykrm’na ilikin 26 ubat 2007’de verdii kararda, “soykrm ilenmesi iin ibirlii yapmak” ve “soykrma itirak etmek” sularnn kiilerin cezai sorumluluunun yan sra devletlerin uluslararas sorumluluunu kapsadn belirtiyor.
srail’in Gazze’deki soykrm suu ve Filistin topraklarndaki dier ihlallerine itiraki sebebiyle Nikaragua’nn Almanya’ya kar UAD’de at dava ile artk dorudan soykrm suunu ileyen devletin yan sra bu suun ilenmesine katk salayan, itirak eden ve hatta soykrmn nlenmesi ykmllne aykr hareket eden devletlerin sorumluluu uluslararas mahkemelere tanabiliyor.
srail’in srdrd soykrma ramen bu suu ilemesini kolaylatran askeri yardmlarn devam etmesi, soykrmn nlenmesi iin gerekli zen ve ykmlln yerine getirilmemesi, silah gnderen devletlerin, “soykrma yardm eden devlet” olarak anlmas iin gerekli artlarn olutuunu gsteriyor.
UAD KARARI GERE, SLAH SEVKYATININ SONLANDIRILMASI GEREKYOR
UAD, 2007 tarihli Bosna Soykrm’na ilikin kararnda, soykrmn gerekleebileceine dair “ciddi bir tehlikeden” haberdar olunmas durumunda, devletlerin bu soykrm nleme ykmllnn devreye girdiini belirtiyor.
UAD’nin, 26 Ocak 2024 ve 28 Mart 2024’teki Gazze’deki soykrma ilikin tedbir kararlarnda, srail’den, Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi’nin (Soykrm Szlemesi) 2. maddesi kapsamndaki ykmllklerini yerine getirmesi iin mmkn olan tm tedbirleri derhal almasna hkmetmesi ve son olarak soykrm riski oluturduu gerekesiyle Refah’taki askeri saldrlarn ve tm eylemlerini derhal durdurmas ynnde 24 Mays 2024’teki mteakip emri nc lkeler asndan nem tekil ediyor.
SOYKIRIMA DESTEK OLMAMA YKMLL
Divan, Srebrenitsa Soykrm kararnda, Soykrm Szlemesi’ne taraf olan devletlere, “soykrm fiillerinin ileneceine dair ciddi tehlikenin farknda olduu veya olmasnn beklendii” durumlarda da silah gnderme de dahil olmak zere sz konusu soykrma “destek olmama” grevi yklyor.
UAD’nin 26 Ocak’taki kararnda Gazze’de aka soykrm riski bulunduunu belirtmesi, nc devletler iin muhtemel soykrm riskinin “bilinmedii veya farknda olunmad” eklindeki gerekeleri ortadan kaldryor.
SOYKIRIMI NLEME YKMLL
Divan’n 26 Ocak’ta Gazze’de “muhtemel bir soykrm riski” bulunduuna hkmetmesi, nc devletler asndan, destek vermemenin yan sra sz konusu soykrm “nleme ykmll” de douruyor.
Devletlerin srail’e silah sevkiyatn srdrmesi UAD kararlarnda hkmedilen “soykrma destek olmama” ykmlln ihlal etmeleri anlamna geliyor.
Bunun yannda, UAD’nin Gazze’deki soykrma ilikin karar olmasayd dahi, nc devletlerin, silah alan devletlerin sz konusu silahlar ne ekilde kullanacana ilikin tm bilgi edinme yollarn kullanmas ve bunun nda silah gnderme kararn deerlendirmesi noktasnda gerekli zeni gsterme ykmll gerei yine de srail’e silah sevkiyatn durdurmas gerekiyor.
SRAL’E SLAH GNDERLMES SLAH TCARET ANLAMASI’NA AYKIRI
Uluslararas silah ticaretinin yasal erevesini dzenleyen 2013 tarihli Birlemi Milletler Silah Ticareti Antlamas’nn (ATT) 6(3) Maddesi silahlarn soykrm, insanla kar sular veya sava sularnn ilenmesinde kullanlacana dair bilgi sahibi olmas halinde sz konusu lkeye silah sevkiyatn yasaklyor.
Gazze’deki soykrm ve dier ihlallere ilikin UAD kararlar ve Uluslararas Ceza Mahkemesindeki soruturma dikkate alndnda, silah gnderen lkelerin, srail’in bu silahlar soykrm, insanla kar sular veya sava sularnda kullanacana ilikin bilgi sahibi “olduu veya olmas gerektiini” gsteriyor.
Dnyada 130 lkenin imzalayp, 114 lkenin onaylayp taraf olduu ATT’nin 7 maddesi ise silah sevkiyatnn onaylanmasndan evvel, sz konusu sevkiyat kapsamndaki tehizatn uluslararas insancl hukuk ihlalinin gerekletirilmesi veya kolaylatrlmas iin kullanlp kullanlamayacana dair gnderen lkelerin deerlendirme yapmasn emrediyor.
SEVKYATIN SONLANMASI N SRAL’N HLALLERNN KESN SPATI GEREKMYOR
ATT’nin 6 maddesinde, silah sevkiyatn yasaklayan durumun olumas iin belirtilen sularn ilendiine ilikin kesin ispat aranmazken, bu sularn ilenebileceine dair gnderen lkelerin bilgi sahibi “olmas” ya da “olmasnn beklenmesi” yeterli grlyor.
ATT’nin 6 ve 7. maddeleri soykrm veya dier sularn kesin ekilde ilenip ilenmediine baklmakszn, sadece ilenebileceine ilikin bilgi sahibi olunmas durumunda devletlere silah sevkiyatn durdurma ykmll getiriyor.
Bu bakmdan srail’e silah gnderen lkelerin, “srail’in ihlallerinin mahkemelerce kesinlemedii”, “ihlallerin silahlarn haricindeki sebeplerle gerekletii” ya da “silahlarn ihlallere dorudan katk salamad” eklindeki savunmalarnn kabul edilmesi beklenmiyor.
DEVLET SORUMLULUUNA LKN GENEL KURALLAR
ATT’nin yan sra devletlerin uluslararas sorumluluuna ilikin teaml kurallar ve genel prensipler bulunuyor.
Bu teaml kurallar ve genel prensipler, zellikle ATT’ye taraf olmayan lkeler asndan da balayc olurken; silah gnderen devletlerin, silahlar kullanan devletlerin sularndan sorumlu tutulmasna ilikin ATT’ye gre daha yksek bir eik ortaya koymasyla ne kyor.
Devlet sorumluluu kurallar asndan, srail’in iledii sular ile nc lkelerin srail’e silah gndermesi ya da gnderilmesine araclk etmesi arasnda “ak balant” bulunmas, silahlarn srail’in ihlallerine “nemli lde” katk salamas ve ihlaller ile silah destei arasnda “nedensellik ba” kurulmas gerektiini ngryor.
ATT’ye nazaran devlet sorumluluu kurallar, “silah destei” ile “srail’in ihlalleri” arasnda sk nedensellik ba ararken, bu durumun Alman avukatlar tarafndan Nikaragua’nn UAD’de at davada Almanya’nn sorumluluktan kurtulmas iin kullanlmas dikkati ekiyor.
srail’e silah gnderilmesi, devlet sorumluluunun yan sra Uluslararas Ceza Mahkemesi Roma Stats Madde 25(3)(c) uyarnca sava sular ve insanla kar sularn ilenmesine yardm ve yataklk etmekten dolay bireysel cezai sorumlulua yol aabiliyor.
NKARAGUA, ALMANYA’NIN SRAL’E VERD ASKER DESTE DURDURMASI N UAD’DE DAVA ATI
Nikaragua, 1 Mart 2024’te, srail’e verdii askeri, siyasi ve maddi destei durdurmas iin Almanya aleyhine UAD’de dava amt.
Nikaragua, Berlin ynetimini Gazze’de soykrm riskini bilmesine ramen srail’e silah salamay srdrmekle sulamt.
srail’in gvenliini varlk sebebi olarak gren Almanya’nn uluslararas hukuka uyma ve soykrma destek olmama ykmll bulunduunu kaydeden Nikaragua, buna karn, Almanya’nn srail’e silah gndererek Gazze’deki soykrm kolaylatrd sulamasnda bulunmutu.
Divan, her ne kadar Nikaragua’nn Almanya aleyhine istedii tedbirlere hkmetme yetkisini kullanmasn gerektirecek bir durum olmadn aktarsa da, kararda “Mahkeme, tm devletlere silahl atmann taraflarna silah transferiyle ilgili uluslararas ykmllklerini hatrlatmann zellikle nemli olduunu dnmektedir. Tm bu ykmllkler, sz konusu szlemelere taraf bir devlet olarak, srail’e silah tedarik eden Almanya’ya aittir.” ifadelerini kullanmt.
Divan, uluslararas hukuku ihlal eden devletlere silah gnderen nc lkelerin de sz konusu ihlaller sebebiyle uluslararas sorumluluu doabilecei uyarsnda bulunarak, srail’e silah gnderen devletlere uluslararas hukuktaki sorumluluklarn hatrlatmt.